Беларускай эканоміцы пасля ўведзеных з 2020-га санкцый прагназавалі падзенне ў наступныя гады, але ў 2023 годзе яна змагла паказаць рост. Чаму так адбываецца? Чаму ў нашай краіне непазбежныя трансфармацыі ў грамадска-палітычнай сістэме? Чым ужо могуць ганарыцца беларусы і з чаго трэба будзе пачынаць рэформы? Пра гэта і многае іншае «Люстэрка» пагаварыла з эканамістам, адміністрацыйным дырэктарам BEROC Паўлам Данейкам, які раней быў дэпутатам Вярхоўнага Савета, але адмовіўся ад палітычнай кар’еры.
Павел Данейка — эканаміст, адміністрацыйны дырэктар BEROC, сузаснавальнік Інстытута прыватызацыі і менеджменту і шэрагу беларускіх аналітычных цэнтраў. Ён быў чальцом рады дырэктараў «Белгазпрамбанка"і «Гомсельмаша». Дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі 13-га склікання (1996 год), сузаснавальнік Аб’яднанай грамадзянскай партыі.
«Пасля ўвядзення санкцый супраць Расіі для беларускай эканомікі адкрыліся новыя перспектывы». Чаму абмежаванні (не) працуюць
У кабінеце ў Паўла Данейкі на стале, за якім пачынаецца нашая гутарка, ляжаць акуратным стосам аркушы з раздрукаванымі графікамі. Няўзброеным вокам заўважаеш, што гэта ілюстрацыі эканамічных паказчыкаў, але да беларускіх яны не падобныя. «Іранская эканоміка і санкцыі», — паказвае на аркушы суразмоўца.
— Як думаеш, што было з эканомікай Ірана, калі ўвялі першы пакет санкцый? — пытае Павел Данейка.
— Абвалілася, мабыць…
— А вось і не. Першыя пяць гадоў санкцый (гаворка пра міжнародныя абмежаванні, якіяпачалі ўводзіць у 2006 годзе. — Заўв. рэд.) спаду не было.
— Давайце тады мы з санкцый і пачнём, але толькі з беларускіх. Мы памятаем заклікі да абмежаванняў пасля 2020-га, каб націснуць на рэжым. А потым быў 2023 год з ростам ВУП на 3,9%. Бізнес працуе, экспарт ідзе, нават нафтапрадукты, калій прадавалі. Чаму так адбываецца?
— З чаго пачаць… Ведаеш, калі казаць пра час, то сацыяльны час і асабісты маюць рознае вымярэнне. Тое, што хутка для соцыума, для нас, [канкрэтных] людзей, — вельмі павольна. Вяртаючыся да санкцый. Супраць Ірана першы пакет быў уведзены ў 2006 годзе. Калі паглядзець на статыстыку, то мы ўбачым, што ВУП на душу насельніцтва за шэсць гадоў пад санкцыямі вырас у два разы (з 3,8 тыс. даляраў у 2006 годзе да 7,9 тыс. у 2012-м). А ў 2020-м ён апусціўся да 2,5 тысячы.
Як бачым, санкцыі не прыносяць хуткага выніку. Іх ўздзеянне можна параўнаць з вірусам. Вось злавілі мы вірус і першыя дні ходзім, нам весела, бо сімптомы яшчэ не праявіліся. А потым раптам здараецца выбух эфектаў. Прыкладна гэта мы бачым на малюнку пра эканоміку Ірана пад санкцыямі.
— То-бок з 2013 года, праз сем гадоў пасля ўвядзення абмежаванняў, пачаўся іх уплыў для Ірана?
— Так, на гэты момант яны ўжо спрацавалі. Каб зразумець, чаму так адбываецца, трэба разабрацца, што такое санкцыі. Ты ставіш нейкі бар’ер. І што — людзі змірыліся? Не, яны шукаюць, як яго пераадолець, — і знаходзяць. Потым тыя, хто ўвёў санкцыі, гэта выяўляюць і ствараюць дадатковыя бар’еры. У такім «дыялогу» бакі знаходзяцца нейкі час, пакуль выдаткі на пераадоленне перашкод не вырастаюць настолькі, што становіцца бессэнсоўна гэта рабіць.
Што мы бачым цяпер, напрыклад, па расійскай нафце. Яны абыходзяць санкцыі, у тым ліку з выкарыстаннем «шэрых» танкераў. Калі гэтую схему прыціснуць, будуць шукаць іншы спосаб.
Але мне разанула слых у пытанні «мы выраслі на 3,9%». Гэта мы выраслі адносна чаго? Адносна падзення ў 2022-м. Але калі мы бяром звесткі на верасень мінулага года, на той момант рост адносна 2019-га быў 1,5%. То-бок мы практычна ў тупіку. Мы і Расія многія гады ў сярэднім мелі па 1% прыросту ВУП за год. Гэта, як разумееш, азначае нарастанне разрыву [з развітымі краінамі].
Пасля ўвядзення санкцый супраць Расіі для беларускай эканомікі адкрыліся новыя перспектывы. Нашая прадукцыя, якая да гэтага займала ніжнія сегменты рынку, перайшла ў верхнія на месца заходніх, якія рынак пакінулі. Але потым на расійскі рынак пайшлі кітайцы, актывізаваліся мясцовыя вытворцы. І самае галоўнае: гэты рынак не будзе расці для нас.
То-бок рынак сам па сабе не расце, а канкурэнцыя — так. Дынаміка, звязаная са змяненнем правілаў гульні, такая: яны ўстаканіліся, і, адпаведна, чакаць вялікай дынамікі не даводзіцца.
— То-бок пік росту ў перыяд дзеяння санкцый мы ўжо прайшлі?
— Так, мы дзесьці ў гэтым пункце. Разумееш, тое, што я кажу, азначае стагнацыю. З пункту гледжання ўспрымання народам гэта калі сітуацыя сёння прыкладна такая ж, якой была ўчора. А вось потым адбываецца злом. Напрыклад, для беларусаў гэта звычайна курс рубля. Вось калі ён бабахне, усе скажуць: «Не, нешта тут няправільна».
— Але відавочна не будзе такога падзення курсу рубля, як у 2011 годзе…
— Напэўна, такога не будзе: мы маем вельмі прафесійны Нацбанк, які ў стане вырашаць самыя дурныя задачы, якія перад ім ставяць. Але [адмоўная] дынаміка курсу ўсё роўна непазбежна будзе значнай.
«Праграмісты робяцца важнейшымі, чым, напрыклад, токары»
— Ці можа развівацца беларуская эканоміка ў сітуацыі, калі яна завязаная ў асноўным на адзін кірунак — расійскі?
— Што ты маеш на ўвазе пад развіццём эканомікі?
— Новыя тэхналогіі, развіццё бізнесу, калі з’яўляецца нешта новае, людзі жывуць лепш…
— Мы цяпер жывём у зусім у іншым свеце, чым у 1990-я. Дзевяностыя — гэта была яшчэ машынная вытворчасць. Таму задачы, якія ўзнікаюць у развіцці эканомікі, зусім іншыя. Вось калі б ты мяне ў 1990-я спытала, што трэба рабіць, я б сказаў, што рэструктураваць дзяржсектар, праводзіць прыватызацыю.
А цяпер [для развіцця] галоўнай мусіць быць рэформа навукі і адукацыі. Гэта звязана з тым, што мы трапляем у інфармацыйнае грамадства, дзе па-іншаму арганізаваны ўвесь працэс. Мне трапляліся людзі, якія казалі пра дэградацыю ў ЗША праз тое, што там вытворчасць складала ўсяго каля 20% ВУП. Але ў канцы XVIII стагоддзя 20−25% ВУП у ЗША — гэта была сельская гаспадарка, а цяпер менш за 1%. Ці значыць гэта, што адбылася дэградацыя? Не, проста растуць іншыя галіны. Тая ж сфера паслуг. І гэта не толькі гандаль, як прынята думаць. У першую чаргу ў развіццё эканомікі робіць унёсак IT-сектар. Каб ацаніць яго ролю, таксама трэба разумець, што ён робіць. Гэта добра відаць на прыборабудаванні. Возьмем прыборы для УГД. Ёсць старая апаратура, якая прайгравала канкурэнцыю новай. А потым прыйшлі айцішнікі і паставілі добрае праграмнае забяспечанне на старую апаратуру — і яна пачала даваць такі ж вынік, як новыя прыборы.
Менавіта таму інвестыцыі ў многіх галінах пераключыліся ад укладанняў у фізічныя аб’екты на IT-сектар, дзе з меншымі выдаткамі ты атрымліваеш значна большы эфект. Я сутыкнуўся з гэтым гадоў 15 таму. У Беларусі ёсць вытворца лічыльнікаў выдаткаў паліва для грузавікоў, для якіх важная дакладная механіка. У іх быў канкурэнт у Швейцарыі. Дык вось механіка ў Беларусі была горшая, а праграмнае забяспечанне — лепшае. У выніку атрымліваўся цалкам канкурэнтаздольны прадукт.
Да чаго я ўсё гэта кажу? Мы рухаемся ў той бок, дзе выкарыстанне праграмісцкіх штук прыводзіць да росту прадукцыйнасці працы і павышэння якасці прадукту. Значыць, праграмісты робяцца важнейшымі, чым, напрыклад, токары. Але і патрабаванні да іх зусім іншыя. А традыцыйная адукацыя для машыннай вытворчасці — вывучыць інструкцыю, тэхналогію і прытрымлівацца яе. Творчы токар — гэта небяспека для вытворчасці. Менавіта таму дырэктары МТЗ не ездзілі па ПТВ у пошуках найлепшага токара. А вось Біл Гейтс у той жа час ездзіў па ўніверсітэтах, каб знайсці найлепшых праграмістаў.
То-бок старая адукацыя рыхтавала людзей да таго, каб прытрымлівацца створаных учора тэхналогій і разбірацца ў іх. Праграмісты ж ствараюць тое, чаго ўчора не было. Яны ствараюць заўтрашні дзень. Значыць, яны павінныя быць творцамі і ўмець ствараць новыя прадукты.
Далей узнікае вельмі важная рэч. Творчасць, стварэнне новага — гэта працэс дыялогу. Значыць, мы выходзім з цывілізацыі, дзе была машынная вытворчасць і вертыкальная сістэма кіравання. Цяпер мы пераходзім да дыялогавых сістэм — і ў падрыхтоўцы людзей, і ў арганізацыі вытворчасці. Значыць, трэба рабіць рэформу адукацыі, якая такім чынам рыхтуе людзей.
Вяртаючыся да эканомікі Беларусі, токараў можна замкнуць у краіне, праграмістаў — не. Таму чым больш жорсткія вы ўводзіце сістэмы кантролю за людзьмі, тым больш нязручна ім жыць у вашай дзяржаве.
Яны могуць нават заставацца там фізічна, але працаваць не на вашую краіну, а на каго хочаш у свеце. Загнаць такіх людзей у цэхі і прыкруціць кайданамі да токарных станкоў немагчыма. Таму аўтарытарныя рэжымы і не змогуць асядлаць гэты новы трэнд.
— Ці можна казаць пра рух наперад, развіццё эканомікі пры аўтарытарным рэжыме? Ці яе рост магчымы толькі з яго зменай?
— Мы вяртаемся да пытання закрытасці. Заўсёды ёсць нейкі працэс адаптыўнасці. Але аднойчы ён вычэрпваецца — і ты ў пралёце.
Мы традыцыйна пераносім тое, што было ўчора, на развіццё ў будучыні. І трэба разумець, што раней машынная вытворчасць дазваляла існаваць такім рэжымам. Але для далейшага развіцця трэба стварыць сацыяльную сістэму, якая генеруе інавацыі.
І пачынаецца яна з фінансавання навукі. Гэта вельмі няпросты працэс. І толькі ў дэмакратычных краінах, толькі ў адкрытым грамадстве можна стварыць устойлівыя сістэмы фінансавання навукі. Чаму так? У любой навуковай дысцыпліне ёсць як мінімум дзве навуковыя школы, а часта і больш. Узнікае пытанне, хто мае рацыю. А гэтага мы не ведаем. Значыць, іх трэба падтрымліваць усіх. У аўтарытарных рэжымах заўсёды ёсьць людзі, якія лічаць, што ведаюць будучыню. І ўжо тут — памылка.
Далей узнікае другі этап — як вынікі навуковых даследаванняў ператварыць у патэнцыйныя тэхналогіі. Гэта таксама няпростая сістэма. Потым, калі гэтыя патэнцыйныя тэхналогіі ператвараюцца ў рынкавыя, ужо прасцей. Але і тут патрэбная прадпрымальніцкая сістэма, якая ўсё гэта раскручвае.
Адна са значных характарыстык правільнага фінансавання навуковых даследаванняў — гэта адкрытасць грамадства. Толькі адкрытае грамадства стварае ціск на тых, хто прымае рашэнне і размяркоўвае рэсурсы, каб гэтае размеркаванне было раўнамерным, адэкватным задачам. У закрытым жа гэта немагчыма, заўсёды атрымаеш «правільнае» рашэнне.
Дыктатарскія рэжымы ў найлепшым выпадку маюць даганяльнае тэхналагічнае развіццё.
«Змены ў Беларусі непазбежныя»
— Да пытання пра адукацыю. BEROC заснаваў пры ЕГУ факультэт бізнесу і эканомікі. Адкуль растуць карані гэтай ідэі? Можа, вы планавалі нешта такое зрабіць і ў Беларусі?
— Гэта была мара BEROC. Так, спрабавалі і ў Беларусі. Першая спроба была дзесьці ў 2014 годзе. Мы спрабавалі стварыць беларуска-літоўскі факультэт разам з [міжнародным універсітэтам] ISM. Але прыйшоў крызіс, і ўсё збілася. Потым была спроба намацаць і, можа быць, зрабіць каталіцкі ўніверсітэт. Але стала зразумела, што з каталіцкім універсітэтам у Беларусі не выйдзе. Пасля гэтага з ПВТ абмяркоўвалі пытанне, але і там усё схлопнулася.
Так што гэта чацвёртая спроба. Чаму робім? Таму што мы павінныя рыхтаваць людзей, якія будуць жыць у зменлівай будучыні і будуць там паспяховыя. Плюс важна мець людзей, якія разумеюць, што такое эканоміка, могуць удзельнічаць у яе развіцці. Для гэтага важныя некалькі рэчаў. Першае: людзі павінныя ўмець хутка адаптавацца да гэтых зменаў. Другое: будучыня без штучнага інтэлекту немагчымая, то-бок будучыня — гэта наш дыялог з камп’ютарам. Значыць, гэтыя людзі мусяць валодаць інструментамі дыялогу. Тут важная матэматыка і пэўныя навыкі праграмавання. Штучны інтэлект — гэта інструмент, з дапамогай якога чалавек паглыбляе сваё разуменне, значыць, ты мусіш умець задаваць пытанні. Для гэтага ў цябе павінная быць карціна свету.
Веды — гэта не проста куча праслуханых лекцый і стос прачытаных кніжак. Веды важныя, калі ты можаш іх выкарыстоўваць. Таму сучасныя праграмы, як у нашым выпадку, зробленыя так, што людзі, атрымліваючы веды, будуць удзельнічаць у розных праектах, дзе выкарыстоўваюць іх. Калі гэтага не рабіць, мы проста генеруем начытаных людзей, а не творцаў.
— Добра, гэтыя беларускія студэнты будуць вучыцца на англійскай. Дапусцім, яны будуць запатрабаваныя і канкурэнтаздольныя на міжнародным рынку ў розных напрамках. А што з гэтага Беларусі? Ці не нізкія шанцы, што хтосьці з іх паедзе потым будаваць эканоміку ў нашай краіне?
— Ну, па-першае, змены ў Беларусі непазбежныя. Па-другое, мы бачым змены каштоўнаснай структуры беларусаў. Калі Лукашэнка прыйшоў да ўлады, ён быў абсалютна адэкватны каштоўнаснай сістэме грамадства. Гэта была квінтэсенцыя беларускай тутэйшасці, нацэленай на выжывальнасць, захаванне сябе, але пры гэтым з упісваннем пад дах каго заўгодна.
За час, што прайшоў, мы атрымалі значную трансфармацыю каштоўнасных сістэм на гэтай аснове. Мы ў BEROC ужо пісалі пра тое, што па эканамічных каштоўнасцях беларусы ў рэйтынгу — 15-я з 76 краін (паводле звестак на 2020 год). Нагадаю, Украіна ў гэтым рэйтынгу на 74-й пазіцыі, а Расія — на 71-й. Плюс у нас добрая сітуацыя з даверам да людзей.
Трансфармацыю каштоўнасных сістэм можна затармазіць — і гэта тое, што цяпер адбываецца, бо частка людзей, якія генеравалі гэтыя змены, з’ехала. Але змены ўсё роўна працягваюцца, і ў маім разуменні яны непазбежныя. Палітычная сістэма ў краіне зменіцца. Значыць, трэба будзе вяртацца — і хтосьці гэта зробіць, як гэта было ў гісторыі Польшчы. А хтосьці не вернецца.
Тут важнае адно адрозненне ад таго, што было раней у выпадках масавай міграцыі. Узнікла беларуская дыяспара. Раней яе не было, бо не было нацыянальнай самасвядомасці, і беларусы спрабавалі растварыцца, асімілявацца ў новай краіне. Наяўнасць дыяспары важная вось чаму. Для прыкладу, возьмем рост кітайскай эканомікі, на пачатковым этапе значным быў уклад амерыканскіх інвестыцый. І гэтыя інвестары былі кітайцы з амерыканцамі пашпартамі. Калі пачаліся рэформы ў Польшчы, таксама быў значным уклад эмігрантаў. Спадзяюся, частка людзей вернецца. То-бок мы цяпер фармуем патэнцыял будучага развіцця. Гэта азначае ў тым ліку перанос тэхналогій, ведаў.
— Дарэчы, пра трансфармацыю каштоўнасцяў даследчыя цэнтры казалі яшчэ ў 2010-я, калі гэта не было відаць няўзброеным вокам. Потым з пандэміі 2020-га і пасля выбараў мы ў гэтым пераканаліся. Але цяпер ва ўмовах адсутнасці магчымасцяў для дыялогу і дыскусій унутры краіны, пры высокім узроўні страху і прапагандзе, у тым ліку расійскай, ці можа здарыцца адкат гэтых каштоўнасцяў?
— Можа быць запаволенне працэсаў. Але я бачу шэраг фактараў, якія паказваюць, што трэнды працягваюцца. Ёсць вельмі пазітыўная інфармацыя пра трэнды. Я цяпер баюся акцэнтаваць увагу, бо [улады ў Беларусі] не ўсё бачаць.
«Мы думалі, што трэба памяняць правілы — і ўсё будзе добра»
— У 1990-я вы былі дэпутатам Вярхоўнага Савета, вы ёсць сярод заснавальнікаў Аб’яднанай грамадзянскай партыі. Чаму потым замест палітыкі выбралі бізнес?
— Вось мяне ўвесь час называюць бізнесоўцам, але я не выбіраў бізнесу. Гэта значыць, што я не займаўся ім у сэнсе зарабляння грошай. Але мяне бізнес прыцягваў у назіральныя рады, кансультаванне, абмеркаванні. Я б не сказаў, што я бізнесовец.
— А хто вы?
— Я эканаміст. Арганізоўваў структуры, звязаныя з даследаваннямі, з адукацыяй. Тут я нешта цікавае зрабіў.
— Тады чаму не палітыка, а гэты кірунак?
— Гэта ўсё звязана з каштоўнасцямі, пра якія мы ўжо шмат гаварылі. Гэта смешна, бо мае навуковыя інтарэсы нават тады, у 1990-я, былі звязаныя з гэтым.
Але ў 1990-я мы былі наіўнымі і думалі, што трэба памяняць правілы — і ўсё будзе добра. Каб змяніць правілы, трэба прыйсці да ўлады.
Потым ужо стала зразумела, што неабходна мяняць каштоўнасці людзей. Успомні, амерыканцы колькі гадоў былі ў Афганістане. Але ні дэмакратыі, ні рынку там за гэты час не пабудавалі. Ці мы бачым, што адны і тыя ж рэформы, якія рабіліся ў постсацыялізме ў Чэхіі, прайшлі ўдала, у Балгарыі і Румыніі — з горшым эфектам.
Так што я зразумеў, што трэба працаваць над адукацыяй, навукай і займацца задачай змены каштоўнаснай сістэмы, разумення, поглядаў. Гэта першае. Па-другое, мне не падабаецца займацца палітыкай. Я не ўмею гэтага. Трэба любіць інтрыгі, паддыванныя гульні.
Я разумею, як там усё ўладкаванае, але мне гэта не падабаецца. Таму пасля прэзідэнцкіх выбараў 2001-га, калі для мяне было шмат шокаў як для палітыка, я прыняў рашэнне актыўна палітычнай дзейнасцю больш не займацца.
— Але праз 20 гадоў вы ўступілі ў першы склад Каардынацыйнай рады. Што вы ў гэтым бачылі?
— Я нават не ўступаў. Мяне неяк прызначылі. Мяне асабліва ніхто не пытаў. Не, ну, можа, мімаходзь спыталі, ці не супраць я, што мяне ў спіс уключылі. Увогуле, я і ў другі склад уваходзіў, каб весці нейкую дыскусію. Але цяпер я не бачу сэнсу далей гэтым займацца. Не толькі праз рэпрэсіі — яны ўжо зробленыя. Проста таму, што гэта не маё.
— Вас у 2020-м выклікалі ў СК як чальца КР. Спрабавалі неяк угаварыць, каб вы паўплывалі на вуліцы?
— Не. Размова была «чаму» ды «як». Такая нейкая «рамантычная» размова.
— Вы раней былі незалежным дырэктарам у «Белгазпрамбанку» — з 2018-га да пачатку 2022-га. Камунікавалі з Віктарам Бабарыкам?
— Мае тэрміны паўнамоцтваў заканчваліся 28 лютага 2022-га. 25−26 лютага я выехаў з Кіева, і пакуль я прыехаў у Літву, мае тэрміны паўнамоцтваў ужо скончыліся.
Суразмоўца паказаў нам дакумент за 31 траўня 2022 года, якім уносіліся змены ў праспект эмісіі аблігацый банка. Там яго прозвішча ўжо не фігуруе ў спісе чальцоў рады дырэктараў.
Але да гэтага я быў чальцом рады дырэктараў і з Віктарам Бабарыкам даўно маю зносіны. Чаму я ўвайшоў у раду? Пасля таго як у яго ўвайшоў былы прэм’ер-міністр Андрэй Кабякоў, патрэбны быў нехта незалежны — і Бабарыка паклікаў мяне. Пераканаў сваіх калег у Расіі, што я не буду лішнім.
Калі ты не памятаеш, наогул гэта першы прыватны банк у Беларусі, створаны ў 1990 годзе, раней ён называўся «Алімп», а да гэтага — «Экаразвіццё». І сфармаванае кіраўніцтва ўсё засталося пасля змены ўласніка. Гэтыя людзі вельмі любілі Беларусь. І ўсё, што банк рабіў у галіне беларускай культуры, было закладзена тады. Таму гэты банк увесь час любіў сваю краіну — і калі ён быў не «Белгазпрамбанкам», і калі стаў ім. Бабарыка ў гэтым сэнсе зрабіў велізарную працу.
— Раскажыце пра Віктара Дзмітрыевіча. Зразумела, што ён быў добрым лідарам і менеджарам. Вы бачылі нейкія палітычныя амбіцыі?
— Ён заўсёды перажываў за рэформы, за тое, што адбываецца ў грамадстве. У нас бывалі дыскусіі, абмеркаванні. Напрыклад, калі ў аэрапорце сядзіш або на каве. У яго было імкненне трансфармаваць краіну, дапамагчы. У яго ёсць сваё бачанне.
Ён са мной пра сваю палітычную будучыню ніколі не гаварыў. Але ён заўсёды эмацыйна моцна перажываў за Беларусь.
— А ў 1999-м вы былі сярод арганізатараў «Маршу свабоды»…
— Так, быў. А пасля яго з’ехаў на паўтара месяца. Па мяне прыйшлі праз паўгадзіны пасля таго, як я сабраў чамадан і паспеў на цягнік.
Тады ж яшчэ дзейнічаў закон: калі за паўтара месяца адміністрацыйнай справы не распачалі, пытанне аўтаматам закрывалася. Так што мне трэба было не жыць у Беларусі паўтара месяца, потым можна было вярнуцца.
— Дык вось пра той марш і наступныя. Як думаеце, чаму столькі гадоў беларусы змагаюцца з рэжымам і пакуль нічога не выйшла, а, хутчэй, нават стала горш у плане рэпрэсій?
— Таму што ўвесь гэты час ідзе фармаванне нацыі. У 1990-м мы не былі нацыяй, мы былі, як я ўжо казаў, тутэйшымі. У іх характарыстыка такая: адсутнасць нацыянальнага гонару. А самая гідкая характарыстыка тутэйшасці была відаць у 1970-я — гэта кпіны беларусаў праз тое, што іншыя беларусы гаварылі з беларускім акцэнтам. А з якім акцэнтам мы павінныя гаварыць?
Гэта потым ужо мы выскокваем з гэтай тутэйшасці і, дарэчы, праходзім складаны шлях. Нацыя, як і дзіця, каб стаць дарослай, мусіць прайсці пэўныя крызісы, пераадолець бар’еры. Ці зможам мы гэтым разам ці гэты рух зноў захлынецца… Я веру, што зможам. Самае галоўнае ўжо адбылося — мы набылі элемент гонару за сябе, за сваю нацыю. Гэта і ляжыць у аснове. Я з аптымізмам гляджу на беларусаў.
«Люстэрка» рэгулярна публікуе інтэрв'ю з вядомымі палітыкамі, артыстамі і экспертамі. Калі вы лічыце важным захаванне прафесійнай і якаснай журналістыкі для беларусаў і пра Беларусь — падтрымайце рэдакцыю фінансава.
Станьце патронам «Люстэрка» — журналісцкага праекта, якому вы дапамагаеце заставацца незалежным. Ахвяраваць любую суму можна хутка і бяспечна праз сэрвіс Donorbox.
Усё пра бяспеку і адказы на іншыя пытанні вы можаце даведацца па спасылцы.